نقش کانادا در نجات آمریکاییهای گرفتار در تهران در بحران گروگانگیری
با وقوع انقلاب ایران به رهبری آیتالله خمینی در اوایل سال ۱۹۷۹ که منجر به سرنگونی شاه شد، سفارت کانادا در ایران بلافاصله اقدام به تخلیه ۸۵۰ کانادایی حاضر در ایران کرد و در عین حال به ایرانیانی که قصد مهاجرت به کانادا را داشتند، خدمات کنسولی ارائه داد. در اواخر همان سال، در تاریخ ۴ نوامبر ۱۹۷۹ (13 آبان 1358)، گروهی از دانشجویان و نیروهای انقلابی به سفارت آمریکا در تهران که آن را «لانه جاسوسی» مینامیدند، حمله کرده و بیش از ۷۰ نفر از کارکنان آمریکایی را به گروگان گرفتند. در این بحران، ایران آزادی گروگانها را منوط به استرداد شاه از بیمارستانی در نیویورک کرد.
همزمان با این واقعه، شش دیپلمات آمریکایی که خارج از ساختمان سفارت بودند، موفق به فرار شدند. لی شاتز، وابسته کشاورزی سفارت آمریکا، به سفارت سوئد پناه برد و پنج دیپلمات دیگر نیز توانستند خود را مخفیانه از مجموعه سفارت دور کنند. آنها در نهایت به خانههای کن تیلور، سفیر کانادا، و جان شیرداون، رئیس بخش مهاجرت سفارت کانادا، پناه بردند.
کن تیلور، سفیر کانادا، خبر حمله به سفارت آمریکا را از همکار سوئدی خود دریافت کرد و بلافاصله موضوع را به اتاوا گزارش داد. چند روز بعد، باب اندرز، یکی از دیپلماتهای آمریکایی فراری، با جان شیرداون تماس گرفت و درخواست پناه کرد. شیرداون بلافاصله با سفیر مشورت کرد و تصمیم به ارائه پناه به دیپلماتها گرفت. جو کلارک، نخستوزیر وقت کانادا، نیز از این تصمیم حمایت کرد.
دولت کانادا با تصمیم کابینه و موافقت وزیر امور خارجه، فلورا مکدونالد، گذرنامههای کانادایی موقت برای دیپلماتهای آمریکایی صادر کرد. کلارک در این مورد گفت: «ما با یک مشکل فنی در صدور گذرنامههای کانادایی روبرو بودیم، اما کابینه تصمیم گرفت تا در شرایط فوقالعاده این گذرنامهها را صادر کند.»
در طول این بحران، رسانهها نیز نقش مهمی ایفا کردند. خبرنگاران کانادایی و آمریکایی به طور داوطلبانه انتشار این ماجرا را به تعویق انداختند تا امنیت دیپلماتها حفظ شود. بروس لینگن، از مسئولان وقت امور سفارت آمریکا در تهران که خود نیز به دست نیروهای انقلابی گرفتار شده بود، از نقش موثر کن تیلور و همکاری دیپلماتیک بین دو کشور قدردانی کرد. او اظهار داشت که تیلور موفق شد دیپلماتهای آمریکایی را با مهارت و دقت در تهران مخفی کند و هماهنگی لازم را با مقامات دیپلماتیک و اطلاعاتی هر دو کشور انجام دهد.
در ۲۹ ژانویه ۱۹۸۰، عملیات محرمانهای به نام «آرگو» با همکاری سازمان سیا و دولت کانادا برای خروج شش دیپلمات آمریکایی از تهران انجام شد. آنها با گذرنامههای کانادایی و هویت جعلی به عنوان یک تیم فیلمسازی هالیوودی به فرودگاه تهران رسیدند و با پرواز به کشور بازگشتند. این عملیات که به «کِیپِر کانادایی» معروف شد، مورد تقدیر و قدردانی ملت آمریکا قرار گرفت.
سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) برای نجات این افراد طرحی مبتکرانه به نام «آرگو» را اجرا کرد. در این طرح، سازمان سیا با همکاری دولت کانادا، یک داستان جعلی برای تولید یک فیلم علمیتخیلی در ایران ترتیب دادند. در این طرح، مأمور ویژهی سیا به نام تونی مندز به همراه یک تیم کوچک وارد تهران شدند و به دیپلماتها نقش اعضای گروه تولید فیلم را دادند. این گروه با استفاده از پاسپورت های کانادایی و پوشش ساختگی، وانمود کردند که برای تولید یک فیلم به ایران آمدهاند. در نهایت، توانستند دیپلماتها را با هواپیما از ایران خارج کنند.
این عملیات به خاطر خلاقیت و جسارت بینظیرش، سالها بعد مورد توجه رسانهها و هالیوود قرار گرفت و فیلمی به نام آرگو به کارگردانی بن افلک در سال ۲۰۱۲ ساخته شد که برنده جایزه اسکار نیز شد. این فیلم داستان عملیات و چالشهای پیشروی تیم نجات را به تصویر میکشد، هرچند بخشهایی از آن برای جذابیت سینمایی دچار تغییر شده است.
آنتونیو مندز، افسر سابق سیا که بخشی از تیم نجات مخفی در عملیات آرگو بود، جزئیات داستان پوششی را که برای این مأموریت استفاده شده بود، توضیح داد. ایجاد یک پوشش معتبر ضروری بود، علاوه بر تهیه گذرنامههایی از کشوری که آمریکاییهای «مهمان» بتوانند به صورت معتبر به عنوان شهروندان آن کشور معرفی شوند. گروه شش نفره قرار بود تهران را به عنوان تیم شناسایی یک شرکت تولید فیلم هالیوودی خیالی به نام «استودیو ۶» ترک کند. آنها در فرودگاه مهراباد سوار هواپیمای سوییسایر شدند و با برگههای جعلی مهاجرت ایرانی در گذرنامههای کانادایی خود، به خانه بازگشتند و با استقبالی قهرمانانه مواجه شدند.
بیل برکلی، روزنامهنگار نیویورک تایمز، از پوشش گسترده این نجات در رسانههای آمریکا و تأثیر مثبت آن بر احساسات عمومی مردم آمریکا سخن گفت. در آن زمان ملت آمریکا برای بازگرداندن شش آمریکایی از کانادا تشکر کردند. در مقابل، رسانههای ایران واکنش تهدیدآمیز و انتقامی نشان دادند. پس از پایان بحران، تیلور سفارت کانادا را در تهران تعطیل کرد و به همراه کارکنان خود ایران را ترک کرد.
لینگن در پایان اظهار داشت: «کانادا در این بحران، به تمام آمریکاییها ثابت کرد که یک همسایه واقعی و صادق است. در زمان بحران، کاناداییها نزدیکترین و قابلاعتمادترین دوستان ما هستند و نباید این را فراموش کنیم.» این اقدام کانادا پیوندی عمیق و ماندگار بین دو کشور ایجاد کرد که تا سالها از آن به عنوان نمونهای از همکاری و دوستی یاد میشد.