یافتن نشانههای جدید از حیات فرازمینی در یک سیاره فراخورشیدی

در ماه آوریل ۲۰۲۵، خبر کشف احتمالی نشانههایی از حیات در سیارهای فراخورشیدی به نام K2-18b، جهان علمی و عموم مردم را هیجانزده کرد. گروهی از اخترشناسان به سرپرستی دکتر نیکو مادوسودان از دانشگاه کمبریج با استفاده از دادههای تلسکوپ فضایی جیمز وب، از شناسایی دو مولکول خاص — دیمتیلسولفید (DMS) و دیمتیلدیسولفید (DMDS) — در جو این سیاره خبر دادند. این دو ترکیب شیمیایی در زمین عمدتاً توسط میکروارگانیسمها تولید میشوند و در صورت تأیید، میتوانستند نخستین «امضای زیستی» کشفشده در سیارهای فراسوی منظومه شمسی محسوب شوند.
سیاره K2-18b که در فاصلهای حدود ۱۲۴ سال نوری از زمین و در صورت فلکی اسد واقع شده، بهعنوان یک سیاره «هیسیان» (Hycean) طبقهبندی میشود؛ نوعی سیاره فراخورشیدی با سطحی پوشیده از آب مایع و جوی سرشار از هیدروژن. ساختار منحصربهفرد این سیاره، آن را به یکی از امیدبخشترین نامزدها برای جستجوی حیات تبدیل کرده است.
اما هیجانها چندان دوام نیاورد. در هفتههای اخیر، سه گروه پژوهشی مستقل — از جمله تیمی به رهبری دکتر «لوییس ولبنکس» از دانشگاه ایالتی آریزونا — با بررسی مجدد دادهها و مدلسازیهای استفادهشده در مقاله اولیه، نتایج بسیار متفاوتی بهدست آوردهاند. آنان با استناد به کیفیت پایین دادههای طیفی و وجود نویزهای قابلتوجه، ادعای تشخیص این مولکولها را زیر سؤال بردهاند.
دکتر «رافائل لوکه» و دکتر «مایکل ژانگ» از دانشگاه شیکاگو نیز در بررسیهایی جداگانه به این نتیجه رسیدند که ویژگیهای طیفی DMS و DMDS بهسادگی از سایر ترکیبات آلی قابل تمایز نیست، چرا که بسیاری از این ترکیبات دارای پیوندهای کربن-هیدروژن هستند که در محدوده مادون قرمز نزدیک، رفتار طیفی مشابهی دارند. ژانگ توضیح داد: «اگر دادهها کامل و دقیق باشند، شاید بتوان مولکولها را تفکیک کرد، اما در شرایط فعلی، عدم قطعیت بسیار بالاست.»
تیم مادوسودان اما همچنان از یافتههای خود دفاع میکند. آنان ضمن انجام تحلیلهای تکمیلی و ارائه نتایج جدید، مدعی شدهاند که شواهد موجود هنوز هم وجود این ترکیبات در جو K2-18b را تأیید میکنند. البته تمام طرفین این مناظره علمی بر یک نکته توافق دارند: کشف واقعی نشانههای حیات نیازمند شواهد بیتردید و چندجانبه از منابع مستقل است.
فرآیند فعلی نمونهای زنده از نحوه شکلگیری اجماع علمی پیرامون یافتههای بزرگ است. از یکسو، کشفی اینچنین در صورت صحت، پیامدهای عظیمی برای درک بشر از جهان و جایگاهمان در کیهان خواهد داشت. از سوی دیگر، ماهیت پرچالش دادهبرداری از سیارات دوردست — که با عواملی چون نویز، محدودیت ابزارهای رصدی و پیچیدگی شیمیایی همراه است — باعث میشود که جامعه علمی با احتیاط و وسواس، هر ادعای مرتبط با حیات فرازمینی را ارزیابی کند.
در حال حاضر، پژوهشهای تکمیلی و دادههای جدید از تلسکوپ جیمز وب و دیگر ابزارهای رصدی میتواند به روشنتر شدن وضعیت این کشف کمک کند. شاید K2-18b روزی به نخستین نمونه از سیارهای میزبان حیات در خارج از زمین تبدیل شود، اما تا آن زمان، مسیر علمی طولانی و دقیقی در پیش است — مسیری که علم، گامبهگام، با شفافیت و دقت از آن عبور خواهد کرد.