ویشکا آسایش: از اعتراض به حجاب در ایران تا حضور در جشنواره فیلم تورنتو
جشنواره بین‌المللی فیلم تورنتو امسال میزبان دو فیلم برجسته از سینمای ایران است که به شدت از شرایط اجتماعی و سیاسی کشور الهام گرفته‌اند. فیلم‌های «هفت روز» و «دانه انجیر معابد»، هر دو به شکل مستقیم به سرکوب‌های سیاسی و اجتماعی در ایران می‌پردازند و در عین حال از منظرهای متفاوت به موضوع مبارزه و ایستادگی نگاهی متفاوت دارند.
ویشکا آسایش، بازیگر محبوب ایرانی که حتی با روسری هم به‌راحتی در خیابان‌های تهران توسط هوادارانش شناخته می‌شد، حالا در جشنواره بین‌المللی فیلم تورنتو بدون حجاب ظاهر می‌شود. این بازیگر که برای فیلم جدید «هفت روز» به این جشنواره آمده است، پس از اعتراضات حجاب در سال 2022 تصمیم گرفت دیگر با حجاب در مقابل دوربین ظاهر نشود. او تصمیم دشوار ترک ایران را گرفت و به همسر و فرزندش در فرانسه پیوست تا در سن ۵۱ سالگی یک حرفه جدید را آغاز کند.
آسایش در مصاحبه‌ای با نشریه کانادایی گلوب اند میل درباره فیلم «هفت روز» گفت: «من فکر می‌کنم بسیاری از زنان می‌توانند با شخصیت این فیلم هم‌ذات‌پنداری کنند. نیازی نیست که آن‌ها حتماً در ایران باشند تا این مشکل را تجربه کنند. هر زنی که یک فعال یا مبارز است، چه در ایران باشد چه نباشد، این دوگانگی احساسی را تجربه می‌کند.»
در فیلم «هفت روز»، مریم، زنی فمینیست و فعال سیاسی است که یک مرخصی هفت روزه از زندان تهران برای درمان پزشکی می‌گیرد. برادر او ترتیبی می‌دهد تا مریم از طریق کوه‌های مرزی به ترکیه فرار کند و به همسر و فرزندانش که در آلمان در تبعید زندگی می‌کنند، بپیوندد. اما مریم با تصمیم دشواری روبه‌رو می‌شود: «آیا باید به خانواده‌اش بپیوندد یا در زندان بماند و به مبارزه با حکومت ایران ادامه دهد؟
فیلم «هفت روز» به کارگردانی علی صمدی احدی، کارگردان آلمانی-ایرانی، ساخته شده و الهام گرفته از زندگی نرگس محمدی، فعال حقوق بشر ایرانی است که به دلیل فعالیت‌هایش در زندان به‌سر می‌برد و برنده جایزه صلح نوبل در سال گذشته شد. صحنه‌هایی از فیلم به‌طور خاص به چالش‌های زنان فعال سیاسی در جامعه‌ای مردسالار پرداخته است. آسایش درباره یکی از این صحنه‌ها می‌گوید: «وقتی این صحنه را برای اولین بار خواندم، از خودم پرسیدم: «چرا اینطور فکر می‌کنی؟ ما طوری بزرگ شده‌ایم که به ما می‌گویند باید به وظیفه‌مان به‌عنوان مادر عمل کنیم. اما اگر مرد بودیم، هیچ‌کس از ما چنین انتظاری نداشت.»
این فیلم به نوعی نمایانگر اعتراضات و مبارزات زنان در ایران است که پس از مرگ مهسا امینی در بازداشت نیروی انتظامی به دلیل پوشش نامناسب حجاب، به اوج خود رسید. آسایش با اشاره به این اعتراضات گفت: «نمی‌توانستم به کارم بازگردم وقتی که دختران را به خاطر برداشتن روسری‌شان می‌کشتند یا زندانی می‌کردند. اگر من دوباره حجاب می‌گذاشتم و به کارم ادامه می‌دادم، چه پیامی به دیگران می‌دادم؟ اینکه من هم با این ظلم همدست هستم؟»
آسایش پس از اینکه در شبکه‌های اجتماعی علیه خشونت‌ها صحبت کرد، پاسپورتش توسط مقامات توقیف شد و او مجبور به امضای تعهدنامه‌ای شد که دیگر اظهارنظری نکند. اما پس از بازگرداندن پاسپورتش، او تصمیم گرفت ایران را ترک کند.
فیلم دیگر حاظر در جشنواره بین‌المللی فیلم تورنتو «دانه انجیر معابد»، ساخته محمد رسول‌اف، کارگردان مطرح ایرانی، داستان خانواده‌ای را روایت می‌کند که در مرکز یک بحران اجتماعی قرار دارند. شخصیت اصلی، یک بازپرس مذهبی دادگاه است که مجبور به تایید احکام شدید برای معترضان است. در همین حال، دختران نوجوان او با دیدن آنچه در خیابان‌های ایران می‌گذرد، با واقعیت دیگری از زندگی مواجه می‌شوند. رسول‌اف، که فیلم‌نامه «هفت روز» را نیز نوشته است، پس از محکومیت به هشت سال زندان و شلاق توسط دادگاه ایران، از کشور گریخت و به آلمان پناه برد.
رسول‌اف، همچون شخصیت مریم در فیلم «هفت روز»، تلفن خود را خاموش کرده و به شکل غیرقانونی از مرز عبور کرد. این دو فیلم خشمگین و انتقادی، فاصله‌ای چشم‌گیر از درام‌های شخصی و ظریف سینمای ایران که معمولاً بر تراژدی‌های کوچک تمرکز دارند، گرفته‌اند.
از «طعم گیلاس» ساخته عباس کیارستمی در سال ۱۹۹۷ که به موضوع خودکشی یک مرد می‌پردازد تا «جدایی نادر از سیمین» ساخته اصغر فرهادی در سال ۲۰۱۱ که داستان طلاق یک زوج را روایت می‌کند، سینمای ایران بیشتر به شکلی لطیف و استعاری به نابرابری‌های اجتماعی پرداخته است.
ویشکا آسایش می‌گوید: «ایرانی‌ها بسیار شاعرانه هستند، استادان استعاره. وقتی در فیلم کار می‌کردیم، می‌دانستیم که نمی‌توانیم این جمله را بگوییم، بنابراین کارگردان یا نویسنده باید جمله‌ای دیگر پیدا می‌کردند که همان معنا را داشت. این ماجرا همه را خلاق‌تر می‌کرد تا راهی برای گفتن آنچه می‌خواهند پیدا کنند.»
