شمال یعنی آزادی: نمایشگاهی یادآور میراث راه‌آهن زیرزمینی به کانادا
سفر سی هزار برده سیاه پوست برای فرار از برده داری به کانادا ختم شد
از اواخر قرن هجدهم تا پایان جنگ داخلی آمریکا، ده‌ها هزار آمریکایی آفریقایی‌تبار برای رهایی از بند برده‌داری از مزارع جنوبی ایالات متحده گریختند و راهی شمال شدند. «راه‌آهن زیرزمینی» – شبکه‌ای از کنشگران ضد برده‌داری که عبور امن بردگان گریخته را تا سرزمین‌های آزاد تضمین می‌کردند – توقف‌گاه‌هایی در ایالت‌های آزاد نظیر میشیگان، پنسیلوانیا، اوهایو و نیویورک داشت. اما برای حدود ۳۰ هزار نفر، مسیر آزادی به همین‌جا ختم نشد و آنان مسیر خود را به سوی کانادا ادامه دادند.
این مهاجران نخستین، که پیش از تأسیس کشور کانادا در سال ۱۸۶۷ به این سرزمین پا گذاشتند، نقشی ماندگار در شکل‌گیری جوامع سیاه‌پوست در مناطق مختلف ایفا کردند. آنان در استان‌هایی مانند انتاریو و نوا اسکوشیا و تا مرز منیتوبا، جوامعی پویا بنیان نهادند، روزنامه‌های ضد برده‌داری منتشر کردند و مسیر مهاجرت‌های بعدی سیاه‌پوستان را هموار ساختند. با این حال، در طی سال‌های اخیر و با ورود مهاجران جدید از دیگر نقاط آفریقا و کارائیب، داستان این پیشگامان به حاشیه رانده شده و کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
اکنون نمایشگاهی در گالری «آرت ویندزور-اسکس» در استان انتاریو، که تا ۸ ژوئن ادامه دارد، با عنوان «شمال یعنی آزادی: نوادگان جویندگان آزادی از راه‌آهن زیرزمینی»، می‌کوشد تا این تاریخ مغفول‌مانده را به تصویر بکشد و صیانت کند.
این نمایشگاه که متشکل از ۳۰ عکس است، پرتره‌هایی از نوادگان سیاه‌پوستان فراری از برده‌داری را به نمایش می‌گذارد. افرادی همچون «ایرین مور دیویس»، تاریخ‌نگاری که از نوادگان «سوزان و چارلز کریستین» و «جورج براکستون دان» است – کسانی که از کنتاکی و اوهایو گریختند – و همچنین دکتر «برایان والز» و «اسپنسر الکساندر» از نوادگان خانواده‌هایی هستند که از کارولینای شمالی و کنتاکی به کانادا گریختند، در این مجموعه حضور دارند. بسیاری از این نوادگان امروز خود نیز به تاریخ‌نگارانی بدل شده‌اند که در موزه‌ها، گالری‌ها و مدارس، داستان اجدادشان را روایت می‌کنند.
خانم «دوروتی ابوت»، گردآورنده این نمایشگاه، که خود از نوادگان جویندگان آزادی است و خانواده‌اش در دهه ۱۸۵۰ در شهر اوون ساوند، واقع در شمالی‌ترین نقطه راه‌آهن زیرزمینی، ساکن شدند، می‌گوید: «ما پیش از آنکه کانادا کشور شود، اینجا بودیم.» او با اشاره به اینکه مادربزرگش در سال ۱۸۷۶ و مادرش در ۱۹۱۷ به دنیا آمده‌اند، تأکید می‌کند که این تاریخ بخشی از وجود خانواده اوست.
ایده اولیه این نمایشگاه از سوی «یوری دویچ»، عکاسی اهل اسلواکی که پدر و مادرش از بازماندگان هولوکاست بودند، شکل گرفت. وی با مشاهده یک یادبود مرتبط با راه‌آهن زیرزمینی در شهری در شمال انتاریو، به تحقیق در این باره پرداخت و در تماس با اعضای «جامعه تاریخ سیاهان انتاریو»، از جمله دوروتی ابوت، توانست با نوادگان این جویندگان آزادی ارتباط برقرار کند. دویچ که در سال ۲۰۱۶ به تصویربرداری این پروژه پرداخت، می‌گوید: «در آغاز چیزی درباره‌اش نمی‌دانستم، اما وقتی وارد داستان شدم، متوجه عظمت و اهمیت آن شدم. شعله تاریخ در وجود تمام کسانی که از آنان عکس گرفتم، زنده بود.»
نخستین نسخه از نمایشگاه در سپتامبر ۲۰۱۶ و با حمایت مالی بانک تی‌دی و سفارت کانادا در واشنگتن راه‌اندازی شد. این نمایشگاه تاکنون به شهرهای اتاوا، برامپتون، نیاگارا فالز و سنت کاترینز نیز سفر کرده است – شهرهایی که همگی نقشی تاریخی در پذیرش سیاه‌پوستان فراری داشته‌اند.
ابوت می‌گوید: «ما با این نمایشگاه، تاریخ زنده را روایت می‌کنیم. این چیزی نیست که در مدارس تدریس شود، بنابراین آوردن نوادگان به صحنه و گفتن داستان‌هایشان بسیار ارزشمند است.»
بسیاری از نوادگان شرکت‌کننده در نمایشگاه، اکنون در دهه‌های شصت تا هشتاد زندگی خود هستند و این پروژه برایشان فرصتی بوده تا داستان اجدادشان را برای نسل‌های آینده حفظ کنند. ابوت می‌افزاید: «ما می‌خواهیم به اجدادمان ادای احترام کنیم – کسانی که مسیر را برای ما هموار کردند و در راه آن متحمل سختی‌ها و تبعیض شدند.»
او و یوری دویچ امیدوارند این نمایشگاه بار دیگر در ایالات متحده نیز به نمایش گذاشته شود. ابوت می‌گوید: «نوادگانِ این افراد از سراسر آمریکا آمده‌اند. برخی از اجدادشان فرار کردند، برخی دیگر، مانند مری آن شاد، خود فعال ضد برده‌داری بودند. ما می‌خواهیم همه این ابعاد را به نمایش بگذاریم.»
او در پایان تأکید می‌کند که هنوز افراد زیادی باقی مانده‌اند که باید از آنان عکس گرفت و داستان‌شان را شنید. «ما می‌خواهیم این نمایشگاه را ادامه دهیم، با آن سفر کنیم، آن را به اشتراک بگذاریم و بزرگ‌ترش کنیم. این بخشی از هویت ماست – و راهی برای القای غرور به فرزندان‌مان.»
