دولت کانادا به دنبال تهدیدات دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا، برای اعمال تعرفه‌های سنگین بر کالاهای این کشور، مجموعه‌ای از تدابیر را برای مقابله با قاچاق فنتانیل اعلام کرد. ترامپ بارها از فنتانیل به‌عنوان یک تهدید جدی برای سلامت عمومی در ایالات متحده یاد کرده و مکزیک و کانادا را مسئول ورود این ماده مخدر به خاک آمریکا دانسته است.
فنتانیل چیست؟
فنتانیل یک داروی مخدر بسیار قوی است که به خانواده اپیوئیدها تعلق دارد. این ماده ۵۰ تا ۱۰۰ برابر قوی‌تر از مورفین و تقریباً ۵۰ برابر قوی‌تر از هروئین است. فنتانیل به‌عنوان یک مسکن قوی برای تسکین دردهای شدید، به‌ویژه در بیماران سرطانی، پس از جراحی و در مراقبت‌های تسکینی استفاده می‌شود. با این حال، به دلیل اثرگذاری بالا و قیمت ارزان، به یکی از مواد مخدر پرمصرف و خطرناک در بازار سیاه تبدیل شده است.
فنتانیل در سال ۱۹۶۰ توسط پاول جانسن، یک شیمیدان بلژیکی و بنیان‌گذار شرکت داروسازی Janssen Pharmaceuticals، سنتز شد. جانسن به دنبال تولید یک مسکن قوی‌تر از مورفین بود که بتواند به‌سرعت اثر کند و در دوزهای کمتر، تسکین بیشتری ارائه دهد.
پس از معرفی به بازار، فنتانیل به‌سرعت به‌عنوان یک داروی بیهوشی و تسکین درد در جراحی‌ها و مراقبت‌های تسکینی مورد استفاده قرار گرفت. فرم‌های اولیه فنتانیل شامل تزریقی بود، اما در دهه ۱۹۷۰، محققان روش‌هایی برای تجویز آن به‌صورت چسب‌های پوستی و قرص‌های زیرزبانی توسعه دادند.
در ده های بعد، انواع جدید فنتانیل مانند چسب‌های ترنس‌درمال (Duragesic) و قرص‌های مکیدنی (Actiq) به بازار عرضه شدند. این نوآوری‌ها باعث شدند فنتانیل به‌عنوان یک گزینه مهم برای درمان دردهای شدید در بیماران سرطانی و مبتلایان به بیماری‌های مزمن شناخته شود.
فنتانیل به دلیل قدرت بسیار بالا، ارزان بودن و جذب سریع، به یکی از خطرناک‌ترین مواد مخدر تبدیل شده است. حتی مقدار بسیار کمی از آن (حدود ۲ میلی‌گرم) می‌تواند کشنده باشد و اغلب با مواد مخدر دیگری مانند هروئین و کوکائین ترکیب می‌شود، بدون اینکه مصرف‌کننده از آن آگاه باشد.
فنتانیل به دلیل قدرت بالای خود و تأثیر مستقیم بر سیستم عصبی مرکزی (CNS) می‌تواند به‌سرعت باعث مرگ شود. فنتانیل با اتصال به گیرنده‌های اوپیوئیدی مو (μ-opioid receptors) در مغز، احساس درد را سرکوب کرده و حس سرخوشی ایجاد می‌کند. با این حال، این گیرنده‌ها همچنین در کنترل تنفس نقش دارند. وقتی فنتانیل بیش از حد مصرف شود: سیگنال‌های مغز به عضلات مسئول تنفس کاهش می‌یابد و فرد ممکن است دچار تنگی نفس، کندی تنفس (Respiratory Depression) یا ایست کامل تنفسی شود.
این ماده معمولاً در آزمایشگاه‌های مخفی و با استفاده از پیش‌ماده‌های وارداتی از چین تولید می‌شود. یکی از چالش‌های مقابله با فنتانیل، مقاومت برخی موارد اوردوز در برابر نالوکسان است که به چندین دوز از این داروی ضد اوردوز نیاز دارد.
ایالات متحده و کانادا بیشترین آسیب را از بحران فنتانیل دیده‌اند، به‌طوری که در سال ۲۰۲۲ بیش از ۷۵,۰۰۰ نفر در آمریکا بر اثر مصرف بیش از حد این ماده جان خود را از دست دادند. برای مقابله با این بحران، دولت‌ها اقداماتی مانند افزایش کنترل مرزها، تحریم شرکت‌های تولیدکننده پیش‌ماده‌ها، توزیع رایگان نالوکسان و ایجاد مراکز مصرف ایمن را در دستور کار قرار داده‌اند. با این حال، تولید و توزیع غیرقانونی فنتانیل همچنان ادامه دارد و این ماده به یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات بهداشتی در جهان تبدیل شده است.
افزایش تولید فنتانیل در کانادا و ارتباط با کارتل‌های مکزیکی
فنتانیل در یک دهه گذشته به‌طور گسترده در بازار مواد مخدر آمریکای شمالی توزیع شده و جان ده‌ها هزار نفر را در کانادا و ایالات متحده گرفته است. این ماده به دلیل سادگی تولید، سودآوری بالا و قدرت اعتیادآوری شدید، مورد توجه گروه‌های تبهکار قرار گرفته است.
بر اساس گزارش‌های پلیس کانادا، تعداد گروه‌های تبهکار فعال در تولید فنتانیل در این کشور به بیش از ۱۰۰ گروه افزایش یافته که چهار برابر بیشتر از سال ۲۰۲۲ است. برخی از این گروه‌ها با کارتل‌های مکزیکی در ارتباط هستند و از روش‌های تولید مورد استفاده این کارتل‌ها بهره می‌برند. پلیس کانادا در شش سال اخیر ۴۷ آزمایشگاه تولید فنتانیل را شناسایی و منهدم کرده است که بزرگ‌ترین آن‌ها در بریتیش کلمبیا واقع بود و ظرفیت تولید ۹۶ میلیون دوز مواد افیونی را داشت.
نحوه ورود فنتانیل تولید کانادا به آمریکا
برخلاف مکزیک که سهم عمده‌ای در قاچاق فنتانیل به آمریکا دارد، مقدار فنتانیلی که از کانادا به ایالات متحده وارد می‌شود بسیار کمتر است. طبق گزارش اداره گمرک و حفاظت مرزی ایالات متحده، در سال گذشته تنها ۱۹ کیلوگرم فنتانیل در مرز کانادا-آمریکا کشف شد، در حالی که این میزان در مرز مکزیک بیش از ۹۶۰۰ کیلوگرم بود.
ماری-ایو برتون، سخنگوی پلیس فدرال کانادا، اعلام کرد که «هیچ شواهد قابل توجهی وجود ندارد که نشان دهد فنتانیل تولید شده در کانادا تهدید فزاینده‌ای برای ایالات متحده محسوب می‌شود.» بیشتر فنتانیل کانادایی از طریق فضای مجازی و دارک‌وب فروخته و از طریق بسته‌های پستی به آمریکا ارسال می‌شود.
اقدامات دولت کانادا برای مقابله با بحران فنتانیل
به دنبال فشارهای آمریکا، دولت کانادا اعلام کرد که یک مقام ویژه تحت عنوان «مدیر مبارزه با فنتانیل» را منصوب خواهد کرد تا تلاش‌های کشور برای مهار این بحران را هماهنگ کند. این مقام مسئول همکاری بین نهادهای مرزی، نیروهای انتظامی، دادستانی، وزارت بهداشت و وزارت امور جهانی را تسهیل خواهد کرد.
دولت کانادا همچنین ۶۰ پهپاد آمریکایی، دو بالگرد بلک‌هاوک و تیم‌های سگ‌های مواد‌یاب را در مرز مستقر کرده و قصد دارد با تخصیص ۱.۳ میلیارد دلار کانادا (۹۰۰ میلیون دلار آمریکا)، تعداد نیروهای مرزی را به ۱۰,۰۰۰ نفر افزایش دهد.
از دیگر اقدامات دولت، سرمایه‌گذاری ۲۰۰ میلیون دلاری برای بهبود جمع‌آوری اطلاعات و قرار دادن کارتل‌های مواد مخدر در فهرست گروه‌های تروریستی است که به مقامات کانادایی امکان خواهد داد تا اموال و دارایی‌های این گروه‌ها را مسدود کرده و فعالیت‌های آن‌ها را مختل کنند.
افزایش مرگ‌ومیر ناشی از فنتانیل در کانادا
بر اساس آمار رسمی، از سال ۲۰۱۶ تاکنون حدود ۴۹,۰۰۰ کانادایی بر اثر مصرف مواد افیونی جان خود را از دست داده‌اند که بیشترین آمار مربوط به استان بریتیش کلمبیا است. در برخی مناطق این استان، نرخ مرگ‌ومیر ناشی از فنتانیل به بیش از ۵۰ نفر در هر ۱۰۰,۰۰۰ نفر رسیده که با نرخ برخی ایالت‌های آمریکا برابری می‌کند.
دیوید مک‌گینتی، وزیر ایمنی عمومی کانادا، اعلام کرد: «در برخی دوره‌های زمانی، بر اساس جمعیت، تعداد کانادایی‌هایی که بر اثر فنتانیل جان خود را از دست می‌دهند بیشتر از تعداد آمریکایی‌های قربانی این بحران است. ما این موضوع را به روشنی به کاخ سفید اعلام کرده‌ایم.»
بحران فنتانیل همچنان به‌عنوان یک تهدید جدی برای سلامت عمومی در آمریکای شمالی باقی مانده است. در حالی که بخش اعظم فنتانیل وارداتی به ایالات متحده از طریق مکزیک انجام می‌شود، کانادا نیز درگیر این بحران است و تعداد گروه‌های تولیدکننده این ماده در این کشور به‌شدت افزایش یافته است. دولت کانادا با اجرای تدابیر سخت‌گیرانه‌تر در تلاش است تا هم از شیوع بیشتر این بحران در داخل کشور جلوگیری کند و هم از فشارهای تجاری و اقتصادی آمریکا بکاهد.
